زخم بستر که اصطلاحاً با عنوان زخم فشاري يا جراحت فشاري هم شناخته مي‌شود هنگامي به وجود مي‌آيد که پوست و بافت‌هاي زيرين آن در اثر فشار وارد بر آن دچار زخم و جراحت مي‌شوند. در موارد بسيار شديد ممکن است به عضلات و استخوان‌ها نيز آسيب برسد. غالباً افرادي که به دليل بيماري، فلج اندام‌ها و يا کهولت سن، قادر به حرکت دادن تمام يا قسمتي از بدن خود نيستند، به زخم بستر مبتلا مي‌شوند.
مشاوره با يک جراح پلاستيک، از اهميت بسيار زيادي در درمان موفق زخم بستر برخوردار است و نقش تعيين‌‌کننده‌اي در طراحي يک برنامه درماني براي رفع اين زخم‌هاي ناخوشايند دارد. زخم‌هايي که نتيجه تلاش‌هاي ساير پزشکان و کادر درماني را نيز ضايع مي‌کند.
دکتر پرویزیان فوق‌تخصص جراحی پلاستیک، درباره نقش جراح پلاستیک در درمان زخم‌هاي عمیق پوستی و زخم بستر می‌گویند: “يک جراح پلاستيک مي‌تواند توصيه‌ها و آموزش‌هاي لازم در مورد روش‌هاي درمان زخم بستر، مراقبت از زخم‌ها و استفاده از پانسمان‌هاي وکيوم تراپي در مواقع لزوم را در اختيار خانواده بيمار قرار داده و عمل‌هاي جراحي براي تميز کردن اين زخم‌ها را نيز انجام دهد. در موارد شديدتر، ممکن است براي درمان موفق زخم بستر نياز به انجام عمل پيوند پوست و يا جراحي فلاپ باشد.”
در صورتی‌که شما یا یکی از عزیزانتان دچار زخم‌های عمیق پوستی یا زخم بستری شده‌اید که به راحتی درمان نمی‌شود، ما به شما پیشنهاد می‌کنیم تا با یک متخصص جراحی پلاستیک در این زمینه مشورت کنید. دستیاران دکتر پرویزیان در مطب ایشان آماده ارائه مشاوره و پاسخگویی به سؤالات شما در این زمینه هستند. جهت دریافت مشاوره و گرفتن نوبت می‌توانید با شماره 09039408200 تماس حاصل فرمایید.
ميزان شيوع زخم بستر چقدر است؟
زخم بستر، يکي از بيماري‌هاي بسيار شايع و گسترده است که معمولاً آمار مربوط به ميزان شيوع آن، کمتر از حد واقعي برآورد مي‌شود. براي مثال در بريتانيا برآورد مي‌شود که بين 4 تا 10 درصد از کل بيماراني که در بيمارستان‌ها پذيرش مي‌شوند، دست کم به يک مورد زخم بستر مبتلا خواهند شد. این رقم در مورد بیماران مسنی که از نوعی معلولیت یا ناتوانی حرکتی رنج می‌برند، به بیش از 70 درصد می‌رسد. حتی با بهره‌گیری از بهترین خدمات پزشکی و مراقبت‌های پرستاری هم درمان زخم بستر در افراد آسیب‌پذیر به راحتی امکانپذیر نیست.
پیش‌آگاهی
در برخی از موارد، زخم بستر به صورت یک ناراحتی مختصر در سطح پوست است که می‌توان آن را با مراقبت‌های پرستاری ساده درمان کرد. اما در بعضی از موارد هم زخم بستر می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی شدید پوست و بروز عفونتهای خطرناک و مرگ‌آور از قبیل عفونت خونی گسترده (سپسیس) و مرگ بافت‌های زنده بدن (قانقاریا) شود.
مراقبت از افرادی که در معرض ابتلاء به زخم بستر قرار دارند، اصولاً با دو هدف عمده انجام می‌گیرد که عبارتند از:
- تلاش در جهت جلوگیری از توسعه زخم‌های بستر با استفاده از دستگاه‌ها و پانسمان‌های مخصوص و نیز تغییر وضعیت بدن بیمار
- درمان زخم‌های موجود از طریق تمیز کردن آنها و استفاده از داروهای آنتی بیوتیک، تغذیه بهینه و انجام عمل جراحی در موارد پیشرفته
قسمت‌هایی از بدن که به وسیله مقدار زیادی از بافت چربی پوشیده نشده و در تماس مستقیم با بستر یا سطح تجهیزات حمایت کننده مانند صندلی چرخدار قرار می‌گیرد، بیشتر در معرض خطر بروز علت زخم بستر هستند.
برای مثال اگر شما به مدت طولانی بستری شده باشید، خطر بروز زخم بستر در این نواحی از بدن شما وجود دارد:
- شانه‌ها یا سر دنده‌ها در پشت
- آرنج‌ها
- پشت سر
- لاله گوش‌ها
- زانوها، قوزک، پاشنه و انگشتان پاها
- پایین کمر و استخوان لگن خاصره
- اندام تناسلی (در مردان)
- سینه‌ها (در زنان)
اگر شما به دلیل بیماری یا معلولیت خود از صندلی چرخدار استفاده می‌کنید، خطر بروز زخم بستر در این نواحی از بدن شما وجود دارد:
- باسن‌ها
- استخوان دنبالچه (استخوان کوچکی که در انتهای ستون فقرات قرار دارد)
- ستون فقرات
- شانه‌ها
- پشت دست‌ها و زیر ران پا
درجه‌بندی زخم‌های بستر
پزشکان و متخصصان سلامت، از یک سیستم درجه‌بندی خاص برای توصیف شدت زخم بستر استفاده می‌کنند. این درجه‌بندی به صورت زیر است:
درجه یک
زخم بستر درجه یک، سطحی‌ترین حالت از زخم بستر می‌باشد که در اثر آن، تغییراتی در رنگ قسمتی از پوست به وجود می‌آید. برای مثال در افرادی که پوست سفید دارند، این ناحیه به رنگ قرمز و در افرادی که پوست سیاه یا تیره دارند، به رنگ آبی یا ارغوانی در می‌آید. در زخم‌های درجه یک، ساختار کلی پوست به حالت سالم باقی می‌ماند، اما ممکن است سوزش، خارش، گرمی یا حالت اسفنجی در آن دیده شود و یا نسبت به تماس، حساسیت زیادی پیدا کند.
درجه دو
در زخم بسترهای درجه دو، قسمتی از لایه خارجی پوست (اپیدرم) و یا لایه عمقی‌تر آن (درم) آسیب می‌بیند و منجر به از بین رفتن پوست می‌شود.
زخم‌های درجه دو به شکل یک تاول یا زخم باز دیده می‌شوند.
درجه سه
در زخم‌های درجه سه، تمام مقطع بافت پوست به طور کامل از بین می‌رود و بافت‌های زیرین پوست هم دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند. البته به ماهیچه‌ها و استخوان‌های زیر پوست آسیبی وارد نمی‌شود.
زخم‌های درجه سه به شکل یک تورفتگی عمیق در سطح پوست دیده می‌شوند.
درجه چهار
زخم‌های درجه چهار، شدیدترین حالت از زخم بستر می‌باشد که طی آن، ساختار پوست به شدت آسیب می‌بیند و بافت‌های اطراف آن شروع به از بین رفتن (نکروز) می‌کنند. حتی ممکن است که به ماهیچه‌ها و استخوان‌هایی که در زیر ساختار پوست قرار گرفته‌اند نیز آسیب وارد شود.
در افرادی که دچار زخم بستر درجه چهار می‌شوند، خطر بروز عفونتهای شدید و مرگ‌آور در حد بالایی وجود دارد.
درمان
اغلب زخم‌های درجه یک و درجه دو معمولاً با رعایت چند نکته مراقبتی، بهبود پیدا می‌کند. هر چند که ممکن است خوب شدن آنها کمی زمان ببرد. اولین گام در درمان زخم بستر در هر مرحله‌ای که باشد، برطرف کردن فشار وارد بر محل زخم است که باعث به وجود آمدن آن شده است.
تغییر دادن وضعیت بدن بیمار در بستر، اغلب باعث کاهش فشار وارد بر یک نقطه از بدن می‌شود. افرادی که از بیمار مراقبت می‌کنند باید بر طبق یک برنامه زمانی معین، او را در داخل بستر یا روی صندلی چرخدار جابه‌جا کنند. برای بیمارانی که روی صندلی چرخدار هستند، این کار باید تقریباً هر 15 دقیقه یک بار و برای بیمارانی که بر روی تخت خوابیده‌اند، حداقل هر دو ساعت یک بار انجام شود. استفاده از پوست گوسفند یا سایر آسترهای مشابه آن می‌تواند به کاهش اصطکاک بین بدن و سطح بستر در زمان حرکت دادن بیمار کمک کند. استفاده از سطوح حمایت کننده مناسب از قبیل ضربه‌گیرها، پَدها، تشک‌ها و تخت‌هایی که فشار وارد بر نقاط حساس بدن را کاهش می‌دهند، باعث محافظت از نواحی آسیب‌پذیر بدن در برابر بروز زخم بستر یا پیشروی زخم‌های موجود شوند. تمیز نگه داشتن زخم‌ها برای خوب شدن آنها و جلوگیری از بروز عفونتهای بعدی، ضروری است. زخم‌های درجه یک را می‌توان با آب و صابون ملایم به آرامی شستشو داد، اما زخم‌های باز و عمیق را باید هر بار که پانسمان آن عوض می‌شود، با آب نمک تمیز (سِرم) شستشو داد. دقت کنید که هرگز نباید از محلول‌های ضدعفونی کننده از قبیل آب اکسیژنه و محلول‌های یُددار برای شستن زخم‌ها استفاده کنید. زیرا این کار باعث آسیب رسیدن به بافت‌های حساس و تأخیر در بهبودی زخم خواهد شد.
دبریدمان. به عمل برداشتن بافت‌های مرده و آسیب‌دیده از روی زخم، دبریدمان گفته می‌شود. این کار هر چند ممکن است دردناک باشد، اما برای مداوای زخم‌های درجه دو و شدیدتر، بسیار ضروری است. این زخم‌ها برای آنکه به خوبی بهبود پیدا کنند باید عاری از هر گونه بافت مرده، آسیب‌دیده یا عفونی باشند. این کار را می‌توان از چند روش مختلف انجام داد که بهترین روش برای هر بیمار به شرایط عمومی او و نوع زخم بستر بستگی دارد. یکی از این روش‌ها، استفاده از عمل جراحی دبریدمان است که در طی آن، بافت‌های مرده موجود بر روی سطح زخم به وسیله تیغ جراحی یا ابزارهای مخصوص دیگری بریده می‌شود. جراحی دبریدمان می‌تواند در بهبود زخم‌ها بسیار مؤثر باشد، اما برای بیمار به شدت دردناک و آزاردهنده خواهد بود. زیرا بافت‌های مرده در ارتباط با بافت‌های زنده هستند و برای برداشتن آنها لازم است که برش‌ها و جراحت‌هایی بر روی بافت زنده هم ایجاد شود که این کار می‌تواند درد زیادی به همراه داشته باشد. به همین علت هم ممکن است که پزشک شما از یک یا چند روش غیرجراحی برای این منظور استفاده کند. برای مثال می‌توان از دستگاه آبیاری پُرفشار (دبریدمان مکانیکی)، آنزیم‌های موجود در خود بدن شما (دبریدمان اتولایتیک) و یا محصولات موضعی حاوی آنزیم‌های تجریه کننده (دبریدمان آنزیمی) برای تجزیه و حذف بافت‌های مرده از روی زخم بستر استفاده کرد.
انواع مختلفی از پانسمان‌ها نیز برای کمک به محافظت از زخم‌ها و تسریع در بهبودی آنها وجود دارد که نوع پانسمان مورد استفاده معمولاً به درجه و شدت زخم بستر بستگی دارد. با این حال قاعده اصلی در تمامی این روش‌ها آن است که محل زخم به حالت مرطوب و پوست اطراف آن کاملاً خشک نگه داشته شود. زخم‌های درجه یک ممکن است به هیچ گونه یا پوشش خاصی نیاز نداشته باشند، اما زخم‌های درجه دو معمولاً با پانسمان‌های نیمه‌نفوذپذیر بسته می‌شوند تا رطوبت روی زخم حفظ شود و رشد سلول‌های پوست در محل زخم افزایش پیدا کند.
عمل جراحی برای ترمیم زخم
در صورتی‌که زخم بستر شروع به درگیر کردن ماهیچه‌ها و استخوان‌های زیر پوست نماید، باید برای درمان آن از عمل جراحی استفاده شود. غالباً در جریان این عمل جراحی نه تنها بافت و استخوان آسیب‌دیده برداشته می‌شود، بلکه محل صدمات ناشی از عمل جراحی هم با بافت‌های سالم و زنده پوشانده می‌شود. بعضی از روش‌هایی که دکتر پرویزیان از آن استفاده می‌کند شامل موارد زیر است:
- جراحی فلاپ پوست یا عمل موضعی پوستی – عضلانی باسن
- جراحی فلاپ پوست و عضله دو سر ران
- جراحی فلاپ عضلانی – پوستی ران پا
- جراحی فلاپ عضلانی – پوستی عضله کشنده پهن نیام
آیا می‌توان از بروز زخم بستر پیشگیری کرد؟
برای پیشگیری از بروز زخم بستر باید قسمت‌هایی از پوست که قرمز شده است (اولین نشانه تخریب بافت پوست)، هر روز به شکل مناسبی شستشو و ضد عفونی شود. برای این کار باید به نواحی استخوانی بدن توجه ویژه‌ای داشته باشید. اقدامات دیگری که در پیشگیری از بروز زخم بستر و جلوگیری از بدتر شدن زخم‌های موجود، مؤثر می‌باشد عبارت است از:
- چرخاندن و جابه‌جا کردن بیمار در بستر، هر دو ساعت یک بار
- نشستن در صندلی چرخدار به حالت صاف و کشیده و تغییر دادن وضعیت بدن هر 15 دقیقه یک بار
- استفاده از پوشش‌های نرم بر روی تختخواب و صندلی چرخدار به منظور کاهش فشار وارد بر بدن
- مراقبت صحیح از پوست و خشک و تمیز نگه داشتن آن
- داشتن تغذیه مناسب جهت تسریع در بهبودی زخم بستر. در واقع هر چقدر هم که شما اقدامات مراقبتی برای درمان زخم بستر را به خوبی انجام دهید، وقتی که کالری، ویتامین، مواد معدنی، مایعات و پروتئین بدن به مقدار کافی تأمین نشود، زخم بستر نمی‌تواند بهبود پیدا کند.
